ანოტაცია.  საყოველთაოდ ცნობილია, რომ საგადასახადო სისტემის პრობლემების კვლევას განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება და ყველა დროის აქტუალურ საკითხს წარმოადგენს საზოგადოებისა და სახელმწიფოს ეფექტიანი  ფუნქციონირების საქმეში.

საგადასახადო სისტემაში არსებული პრობლემების შესწავლა-გამოკვლევა და შემდგომ ამ  პრობლემების გადაჭრის გზების ძიება  მნიშვნელოვანი იყო პოსტსაბჭოურ პერიოდში, შემდეგ  უფრო აქტუალური გახდა კორონავირუსის (COVID-19)პანდემიის პირობებში და მისი გადაჭრის აუცილებლობა  კიდევ უფრო აქტუალური და მნიშვნელოვანი გახდა პოსტპანდემიურ პერიოდში. რამდენადაც პანდემიამ, რომელიც საკმაოდ დიდხანს გაგრძელდა, დიდი ზარალი მიაყენა არა მარტო საქართველოს, არამედ მთლიანად მსოფლიო ეკონომიკას.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, პოსტპანდემიურ პერიოდში განსაკუთრებით აქტუალურია საგადასახადო სისტემის პერსპექტიული ხედვისა და ამ სისტემის სრულყოფის გზების შემუშავება, რისთვისაც უდავოდ დიდი მნიშვნელობა ენიჭება, ერთი მხრივ, საგადასახადო სისტემის სრულყოფის გზების შემუშავებას ეკონომიკური ეფექტიანობის პრობლემის გადაჭრის მიმართულებით და, მეორე მხრივ, საგადასახადო სისტემის სრულყოფის გზების შემუშავებას საბაზრო ეკონომიკის სოციალური ეფექტიანობის პრობლემის გადაჭრის მიმართულებით. რადგან  დღეისათვის არსებული საგადასახადო სისტემა ჯერ კიდევ ვერ უზრუნველყოფს მეწარმეობის განვითარებისთვის სათანადო პირობების შექმნას, არ შეესაბამება ცივილიზებული საბაზრო ურთი­ერთობების ჩამოყალიბების მოთხოვნებს და იგი შემდგომ სრულყოფას საჭიროებს.

საკვანძო სიტყვები:  საგადასახადო სისტემა, პოსტპანდემიური პერიოდი, საგადასახადო კოდექსი. 

ცნობილია, რომ კორონავირუსის (COVID-19) პანდემიის პერიოდში ბევრ ქვეყანაში, და მათ შორის საქართველოშიც, გამოცხადებული იყო საგანგებო მდგომარეობა, რის გამოც ბევრი საწარმო საერთოდ დაიხურა, ბევრმა შეამცირა საქმიანობის მასშტაბები. მთლიანობაში თითქმის ყველა საწარმო დაზარალდა.

საწარმოთა მხარდაჭერის მიზნით საქართველოს მთავრობამ კორონავირუსის (COVID-19) პანდემიის პერიოდში გაატარა მთელი რიგი ღონისძიებები, მათ შორის საკანონმდებლო ცვლილებების განხორციელებით სხვადასხვა სფეროებში. საკანონმდებლო ცვლილებები საგადასახადო სფეროსაც შეეხო. საქართველოს საგადასახადო  კოდექსში  სათანადო ცვლილებების შეტანამ გადამხდელებს მეტ-ნაკლებად შეუმსუბუქა საგადასახადო ტვირთი, თუმცა ეს შეღავათები საწარმოებს ფუნქციონირებადობის პრობლემის წარმატებით გადაჭრის საკითხში ვერ დაეხ­მარებოდა [1;2]. 

აღსანიშნავია, რომ კორონავირუსის (COVID-19) პანდემიას ბევრ უარყოფით მხარესთან ერთად დადებითი მხრეებიც ჰქონდა, რომელთაგან ერთ-ერთი არის ციფრული ტექნოლოგიების დანერგვის ტემპის დაჩქარება ყველა სფეროში.  ხოლო, რაც შეეხება საქართველოს  საგადასახადო სისტემას, კორონავირუსის (COVID-19) პანდემიის პერიოდში მაქსიმალურად გაციფრულდა  მანამდე არაციფრული ფორმით არსებული სერვისები და თითქმის მთლიანად  ელექტრონულ ფორმატზე გადავიდა, რამაც მნიშვნელოვნად გაამარტივა გადამხდელების ურთიერთობა შემოსავლების სამსახურთან.

ციფრული ტექნოლოგიების დანერგვამ და  მისი ტემპის დაჩქარებამ ყველა სფეროში,  გამოიწვია ეკონომიკის ახალი დარგებისა და შესაბამისად, ახალი სამუშაო ადგილების შექმნა, რამაც, თავის მხრივ, ხელი შეუწყო ახალი პროფესიების შექმნას და მათზე მოთხოვნის ზრდას პროგრამისტების,  IT სპეციალისტებისა და სხვადასხვა სახის ექსპერტების სახით.

საქართველოში ციფრული ტექნოლოგიების დანერგვა დაახლოებით ორ ათეულ წელს ითვლის. საფინანსო სექტორის, სახელმწიფო სერვისებისა და ეკონომიკის სხვადასხვა დარგების გაციფრულებასთან ერთად, ციფრული ტექნოლოგიების დანერგვა-განვითარებამ საფუძველი ჩაუყარა ეკონომიკის ციფრული სეგმენტის — კრიპტობიზნესის ფორმირებასაც, რომელმაც საქართველოში კრიპტობიზნესის განვითარებისათვის  შექმნილი ხელსაყრელი გარემოს გამო სწრაფი ტემპით და დიდი წარმატებით დაიწყო განვითარება.

როგორც ცნობილია, საქართველოს საგადასახადო  კოდექსი  განსაზღვრავს საქართველოში საგადასახადო სისტემის ფორმირებისა და ფუნქციონირების ზოგად პრინციპებს, გადასახადის გადამხდელისა და უფლებამოსილი ორგანოს სამართლებრივ მდგომარეობას, საგადასახადო სამართალდარღვევის სახეებს და,  ზოგადად, არეგულირებს საგადასახადო ვალდებულების შესრულებასთან დაკავშირებულ სამართლებრივ ურთიერთობებს (საქართველოს საგადასახადო  კოდექსი  მ.1).

საქართველოს საგადასახადო  კოდექსში, სხვა ცვლილებებთან ერთად,  ეკონომიკის ციფრული სეგმენტის — კრიპტობიზნესის ფორმირებასთან დაკავშირებითაც  იქნა შეტანილი  სათანადო ცვლილებები, თუმცა სრულად არ არის დარეგულირებული ეს საკითხი, რადგან საქართველოში მოქმედი საგადასახადო პოლიტიკიდან გამომდინარე, კრიპტოსექტორი მიმზიდველია ინვესტიციების განთავსებისთვის, რასაც  კიდევ უფრო ხელს უწყობს საქართველოს თავისუფალი ინდუსტრიული ზონების საგადასახადო პოლიტიკა და მაღალმთიან რეგიონებში მოსახლეობის მიერ ენერგორესურსებით სარგებლობის მიმართ არსებული შეღავათების პრაქტიკა.   კრიპტოსექტორის განვითარებისთვის პირობების შექმნისა და მისი სამართლებრივი რეგულირებისას აუცილებლად უნდა იქნეს გათვალისწინებული მთელი რიგი მნიშვნელოვანი საკითხებისა, რომელთა შორისაც აღსანიშნავია კრიპტოვალუტის ეკოლოგიური მახასიათებლები, კერძოდ, კრიპტოგრაფიული ვალუტის მოპოვების თანმდევი ეკოლოგიური ფაქტორის —  ბუნებაში ჭარბი CO²-ის გამოყოფის ნორმა­ლი­ზაცია, რაც სერიოზული ღონისძიებების განხორციელებას მოითხოვს.  

აღსანიშნავია, რომ საქართველოს კანონმდებლობა ჯერჯერობით ვერ იძლევა კრიპტოაქტივის სამართლებრივ დეფინიციას, რადგან არ არსებობს  ცალკე კანონი კრიპტოაქტივების რეგულირების შესახებ. ამჟამად, რეგულირებას ექვემდებარება მხოლოდ კრიპტოაქტივებთან დაკავშირებული საგადასახადო საკითხები, რომელიც თავის მხრივ რეგულირდება   ფინანსთა სამინისტროს  საჯარო გადაწყვეტილებით „კრიპტოაქტივის და მის მოსაპოვებლად გამოთვლითი სიჩქარის (სიმძლავრის) მიწოდების ოპერაციების გადასახადებით დაბეგვრის თაობაზე“ და რომელშიც  საჯარო გადაწყვეტილების მიზნებისთვის, განმარტებულია, რომ „კრიპტოაქტივი არის ციფრული აქტივი, რომლის შენახვა და გავრცელება ხორციელდება ელექტრონულად ერთრანგიანი  (დეცენტრალიზებული, Peer-to-peer) ქსელით, არ საჭიროებს სანდო შუამავალს და ფუნქციონირებს კომპიუტერების ქსელში მომუშავე განაწილებული რეესტრის ტექნოლოგიის (Distributed ledger technology), პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებით, რომელიც იყენებს კრიპტოგრაფიულ მეთოდებს“ (საჯარო გადაწყვეტილება # 201,მ. 2). შესაბამისად, ციფრულ სფეროშიც სერიოზული  სამუშაოებია ჩასატარებელი სამართლებრივი რეგულირებისა და ბიზნესის კორპორატიული მდგრადობის მიზნებისთვის [3]. 

გასათვალისწინებელია, რომ საზოგადოდ „განვითარებული ქვეყნების საგადა­სახადო სისტემები ყალიბდებოდა სხვადასხვა ეკონომიკური, პოლიტიკური და სოციალური პირობების გავლენით”, — როგორც აღნიშნავს ოლგა მეშჩერიაკოვა თავის წიგნში: “მსოფლიოს განვითარებული ქვეყნების საგადასახადო სისტემები (ცნობარი)” და თვლის, რომ საფუძვლიანი კვლევისას „შეიძლება გამოიყოს საერთო ნიშნები, რომლებიც ახასიათებს საგადასახადო სისტემებს:

სახელმწიფოს საგადასახადო შემოსავლების ზრდის გზების ძიება;

საგადასახადო სისტემების აგება თანასწორობის, სამართლიანობისა და საგადასახადო დაბეგვრის ეფექტიანობის შესახებ ეკონომიკური თეორიის საყოველთაოდ აღიარებული პრინციპების ბაზაზე.

მთლიანობაში საგადასახადო სისტემების აგების პრინციპები  არაერთმნიშვნელოვანია და ბევრად არის დამოკიდებული  ამა თუ იმ ეკონომიკური თეორიის მიმართ მთავრობის მხარდაჭერაზე“ [7].

ამრიგად,  დიდი მნიშვნელობა ენიჭება ხელისუფლების მიერ ამა თუ იმ საგადასახადო პოლიტიკის გატარებას, რაც განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს ზოგადად ცივილიზებული საბაზრო ურთიერთობების ჩამოყალიბების პირობებში და მით უმეტეს პოსტპანდემიურ პერიოდში. რადგან, საზოგადოდ, ნებისმიერ სახელმწიფოში ბიუჯეტის შევსება ხდება სხვადასხვა სახის შემოსავლებით, რომელთა მაქსიმალური მობილიზება ბიუჯეტში დიდადაა დამოკიდებული იმაზე, რამდენად გამართულად მუშაობს ქვეყნის საგადასახადო სისტემა და რამდენად სრულყოფილი და სამართლიანობის პრინციპზეა დაფუძნებული შესაბამისი საკანონმდებლო ბაზა. 

რაც შეეხება უშუალოდ საგადასახადო სისტემაში არსებულ პრობლემებს პოსტპანდემიურ პერიოდში, რომელთა გადაჭრასაც უდიდესი მნიშვნელობა აქვს, როგორც ქვეყნის ეკონომიკის განვითარებისთვის, ასევე საზოგადოების სოციალური პრობლემების მოგვარებისა და ზოგადად კეთილდღეობის დონის ამაღლების საქმეში, სამწუხაროდ, ჯერ კიდევ ბევრია ამ მხრივ გასაკეთებელი. მით უმეტეს, რომ ჯერჯერობით კიდევ არის ისეთი პრობლემები, რომელთა მოგვარებაც ათწლეულების განმავლობაში ვერ მოხერხდა და რომელთა არასრული ჩამონათვალიც არის:

-  დღეისათვის მოქმედ საგადასახადო კოდექსში, მისი სრულყოფის მიზნით, 2010 წლიდან დღემდე პერიოდში უამრავი ცვლილების შეტანის  მიუხედავად, კოდექსი და საგადასახადო სისტემა ჯერ კიდევ ვერ უზრუნველყოფს ქვეყნის ეკონომიკური და სოციალური პრობლემების გადაწყვეტას სათანადო დონეზე;

-  ფიზიკური პირების შემოსავლების საშემოსავლო გადასახადით დაბეგვრისას, ქვეყანაში არსებული კონკრეტული პირობების  გათვალისწინებით, არათუ მიზანშეწონილი, არამედ აუცილებელია საარსებო მინიმუმის დადგენა და მისი დაუბეგრავ მინიმუმად დაწესება, რადგან კრიზისისა თუ ეკონომიკის აღმავლობის პირობებში, მოქალაქეთა სოციალური დაცვის უზრუნველყოფის მიზნიდან გამომდინარე, არ უნდა იბეგრებოდეს ფიზიკური პირის შემოსავლის ის ნაწილი, რომელიც არ აღემატება შესაბამისი პერიოდისათვის ქვეყანაში დადგენილ საარსებო მინიმუმს;

-  ქვეყნის საერთო სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობისა და მოსახლეობის  სოციალურად დაუცველი ნაწილის ინტერესების გათვალისწინებით, აღნიშნული სიტუაციიდან გამოსვლამდე პირველადი, აუცილებელი მოხმარების საგნებზე, დამატებული ღირებულების გადასახადის მოხსნა ან უკიდურეს შემთხვევაში  მისი მინიმუმამდე დაყვანა, ამასთანავე,  განაკვეთების სწორად შერჩევა-დაწესება საბოლოო ჯამში ხელს შეუწყობს მეწარმეობისა და ქვეყნის ეკონომიკის განვითარებას;

და ისევ, ქვეყნის ერთ-ერთი ძირითადი დოკუმენტი - საგადასახადო კოდექსი, სახელმწიფოს საგადასახადო-საბიუჯეტო პოლიტიკის განმსაზღვრელი ძირითადი კანონი,  შედგენილი უნდა იყოს ისე, რომ  განაპირობებდეს სტაბილურ სამეწარმეო გარემოს, რაც თავისთავად პროგნოზირებადს გახდის სიტუაციას, არ უნდა სჭირდებოდეს ხშირი ცვლილებების შეტანა, რაც,  არასტაბილური სამეწარმეო გარემოს შექმნიდან გამომდინარე, უარყოფითად აისახება ბიზნესის განვითარებაზე. კერძოდ, იგულისხმება ისეთი საგადასახადო კოდექსის შექმნა, რომელიც იქნება მარტივი და ადვილად აღსაქმელი, რათა იგი ხელმისაწვდომი და გასაგები იყოს როგორც საგადასახადო სფეროს მუშაკისთვის, ასევე მეწარმისა და რიგითი მოქალაქისთვის. მის გასაგებად არ უნდა იყოს საჭირო მეწარმისათვის უამრავი კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტის გაცნობა-შესწავლა და მას არ უნდა სჭირდებოდეს, აგრეთვე, სისტემატური ცვლილებების შეტანა. ცნობისათვის, ამჟამად მოქმედ საქართველოს საგადასახადო კოდექსში, მისი მიღების თარიღიდან  (2010 წლის 17 სექტემბრიდან 2023 წლის 28 ივნისამდე)  204-ჯერ არის შეტანილი ცვლილება ცალ-ცალკე კანონებით. აქვე  უნდა აღინიშნოს იმის აუცილებლობა, რომ ნებისმიერი საკანონმდებლო თუ კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტის მიღება ან მათში განხორციელებული ყოველი ცვლილება  უნდა ეფუძნებოდეს დასაბუთებულ არგუმენტაციას იმის შესახებ, თუ რა სარგებლობის მოტანა შეუძლია აღნიშნული დოკუმენტის სამოქმედოდ შემოღებას ეკონომიკური ან სოციალური ეფექტიანობის ამაღლების თვალსაზრისით [8].

საბოლოო ჯამში, აუცილებელია მთლიანობაში ისეთი საგადასახადო სისტემის შექმნა, რომელიც დაფუძნებული იქნება,  როგორც ყველა განვითარებული ქვეყნის საგადასახადო სისტემა, თანასწორობისა და სამართლიანობის პრინციპებზე, რაშიც თავისთავად იგულისხმება ის, რომ გადასახადის გადამხდელის შემმოწმებელი და იმავე შემოწმების შედეგად სამართლიანობის პრინციპის დარღვევის შემთხვევაში დავების განმხილველი ორგანო ერთი და იგივე პირი არ უნდა იყოს. შესაბამისად, საგადასახადო დავის წარმოშობის შემთხვევაში სახელმწიფო თავიდანვე აშკარად მომგებიან პოზიციაში არ უნდა იყოს.

გარდა ზემოთ ჩამოთვლილისა, გადამხდელისადმი დამოკიდებულება უნდა იყოს პარტნიორობისა და თანასწორუფლებიანობის პრინციპზე დაფუძნებული და სახელმწიფო საგადასახადო სტრუქტურის წარმომადგენელი და გადასახადის გადამხდელი უნდა იყვნენ თანაბარ პირობებში.   სხვაგვარი    დამოკიდებულება   გადამხდელთა მიმართ ცივილიზებული საზოგადოებისა და ცივილიზებული ურთიერთობებისათვის მიუღებელი უნდა იყოს.

 ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, აუცილებელი იქნება სახელმწიფოს მიერ დამატებითი კომპლექსური ღონისძიებების შემუშავება და განხორციელება, რომელშიც განსაკუთრებული  მნიშვნელობა მიენიჭება საგადასახადო სისტემის სრულყოფის გზების შემუშავებას, რომელიც უზრუნველყოფს, ერთი მხრივ, ქვეყანაში ეკონომიკური ეფექტიანობის პრობლემის და, მეორე მხრივ, ეკონომიკის სოციალური ეფექტიანობის პრობლემის გადაჭრას, რაც სახელმწიფოს  ერთ-ერთ უმთავრეს ამოცანას  წარმოადგენს. 

გამოყენებული ლიტერატურა

1. კოზმანაშვილი ლ., ახალი კორონავირუსის (COVID-19) პანდემიის გავრცელებასთან დაკავშირებით საქართველოს საგადასახადო კოდექსში განხორციელებული ზოგიერთი ცვლილების შესახებ. სახელმწიფოს ეფექტიანი მართვის პრობლემები. XXXIV საერთა­შორისო სამეცნიერო კონფერენციის მასალები (09.11.2020). თბილისი, საერთაშორისო გამომცემლობა “პროგრესი”, 2020. გვ. 80-81.
2. საქართველოს კანონი საქართველოს საგადასახადო კოდექსი (კონსოლიდირებული ვერსია) №3591 17.09.2010. https://matsne.gov.ge/document/view/1043717?publication=204
3. სრესელი ნ., კოზმანაშვილი ლ., კრიპტოგრაფიული აქტივების სამართლებრივი რეგულირებისა და საგადასახადო დაბეგვრის საკითხები.   თსუ, ეკონომიკისა და ბიზნესის  ფაკულტეტის 100 წლის იუბილესადმი მიძღვნილი VII საერთაშორისო სამეც­ნიე­რო კონფერენცია „გლობალიზაციის გამოწვევები ეკონომიკასა და ბიზნესში“.  4-5 ნოემბერი, 2022.
4. საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს 2019 წლის 28 ივნისის საჯარო გადაწყვეტილება №201 „კრიპტოაქტივის და მის მოსაპოვებლად გამოთვლითი სიჩქარის (სიმძლავ­რის)  მიწოდების ოპერაციების გადასახადებით დაბეგვრის თაობაზე“.    https://matsne.gov.ge 
5. Development of Digital Economy and Tax System of Georgia. ISPC2023. 3rd INTERNATIONAL SCIENTIFIC PRACTICAL CONFERENCE “Digital Management to Shape the Future.” Proceedings of the conference.
6. კოზმანაშვილი ლ., საქართველოს საგადასახადო სისტემის პრობლემები კორონავი­რუსის (COVID-19) პანდემიის პირობებში.  «Central Ukrainian Scientific Bulletin. Economic Sciences», Thesis VІІІth International Scientific and Practical Conference November 25, 2020  ISSN 2663-1636 (Print) 2020.
7. Мещерякова О.В. Налоговые системы развитых стран мира (справочник) – М.: Фонд «Правовая культура», 1995.
8.  საგადასახადო სისტემა და საბაზრო ეკონომიკის სოციალური ეფექტიანობის პრობლემა. მართვის აქტუალური პრობლემები. საერთაშორისო სამეცნიერო კონფერენციის მასალები (25.06.2014). თბილისი, საერთაშორისო გამომცემლობა “პროგრესი”, 2014. - გვ. 83-86.